ମଣିମାଳା

ଶ୍ରୀ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ାମଣି ରାଜା ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦେବ

ବ୍ୟର୍ଥ ବ୍ୟଥା

ଶୋଭା

ଭାବ-କାସାର

୧

ବିରାବ ତ ଅଗ୍ରେ ଅହୋ କି ପ୍ରକାଣ୍ଡ

ସାରସ୍ୱତ ରମ୍ୟ ଭାବ-କାସାର,

ଅମଳ-କଳ୍ପନା- କମଳ-କଳିକା

ଭାସୁଛି ଅଗଣ୍ୟ ବକ୍ଷେ ତାହାର ।

ପୁଚ୍ଛ ସଞ୍ଚାଳିଣ ବୁଲୁଛନ୍ତି କେତେ

ଭାବ-ମୀନ ଆହା ଅତଳ ଜଳେ,

ଉଠି ଉପରକୁ ବୁଡ଼ି ଯାଉଛନ୍ତି

କେତେ ମୀନେ ପୁଣି କେଡ଼େ ଚଞ୍ଚଳେ ।

୨

ମିଳିନ୍ଦ ରୂପେ ମୁଁ ଉଡ଼ି ବୁଲୁଅଛି

ଫୁଟୁ ନାହିଁ ତ ରେ କମଳକଳି,

ଫୁଟିଲେ କଳିକା ଭାବ-ମଧୁ ଆଶେ

ଉଡ଼ିଯିବ ନିଶ୍ଚେ ତା ପାଶେ ଅଳି ।

ନିର୍ନିମେଷ ନେତ୍ରେ ବକ ରୂପେ ମୁହିଁ

ଚାହିଁ ବସିଅଛି ସରସୀତୀରେ,

କୂଳକୁ ନ ଆସି ଭାବ-ମୀନଦଳେ

ଖେଳି ବୁଲୁଛନ୍ତି ଅଗାଧନୀରେ ।

୩

ଫୁଟିବ ଅବଶ୍ୟ କମଳ-କଳିକା

ଭବ-ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେବେ ହେବେ ଉଦୟ,

ଆଶା-ତରୁ ମୋର କୁସୁମିତ ହେବ

ଆସୁଛି ଧାଇଁ ସେ ଶୁଭ ସମୟ ।

ଭ୍ରମବଶେ ନିଶ୍ଚେ ଦିନେ ହେଲେ ମୀନେ

କୂଳରେ ଯିବେ ମୋ ହାବୁଡ଼େ ପଡ଼ି,

କୁସୁମିତ ତରୁ ଫଳଭରା ହୋଇ

ଫଳ ପାଚି ଦିନେ ପଡ଼ିବ ଝଡ଼ି ।

ବନ

ଭବପ୍ରବେଶୀ ପ୍ରତି

ସଂସାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜୀବନ ଯାତ୍ରାର

ଯାତ୍ରୀ ହେବା ଅକାରଣ,

ପାର ନାହିଁ ଯଦି କହି ସୁବଚନ

ତୋଷିବାକୁ ଲୋକ ମନ ।

ଅନ୍ୟର କଥାରେ ଧରେ କୁଭାବ କି

ଯେହୁ ପ୍ରକୃତ ବାନ୍ଧିବ,

ବନ୍ଧୁର ସମ୍ପଦେ ବିପଦରେ କରେ

ସମ ଭାବ ଅନୁଭବ ।

ଉପଳ କଠିନ ନୀରସ ହୃଦୟ

ସୁରସାଳ ସୁକୋମଳ-

କରଣେ ବିନୟ ବଚନ-ଅମିୟ

ବିନା ତ ନାହିଁ ସମ୍ବଳ ।

ବୃଥା କଥା ଦ୍ୱାରା କ୍ରମାଗତ ଜିହ୍ୱା

ହୁଏ ସ୍ୱାୟତ୍ତେ ଚାଳିତ,

କେବଳ ସୁଶିକ୍ଷା ବଳ କଳ ବଶେ

ହୁଏ ସନା ସଂଯମିତ ।

ଚରିତ୍ର ଗଠନ ସଂଯମଶିକ୍ଷାର

ଅଟଇ ମୂଳ କେବଳ,

ତାହା ବିନା ତରୀ ନାହିଁ ତରିବାକୁ

ଏ ଭବସାଗର ଜଳ ।

ଏହି ରସନାର ମିଷ୍ଟ ବାକ୍ୟ ଯୋଗେ

ସୃଷ୍ଟ ହୋଇ ପାରେ ସୁଧା,

ଅନ୍ୟଥା ତାହାର କୁବାକ୍ୟେ ଗରଳ

ଜାତ ହୋଇଥାଏ ସୁଦ୍ଧା ।

ଖଳ ଜନଙ୍କର କୁତ୍ସିତ ରସନା

ଗଚ୍ଛିତ ଯହିଁ ଅନୃତ,

ତହିଁର ତଡ଼ିତ ଶକ୍ତିବଶେ ବିଷ-

ଭାବକୁ ଭଜେ ଅମୃତ ।

ବଡ଼ ଲୋକ

ବସନ୍ତ ସୁଷମା

(ବନ୍ଦଇ ନିତ୍ୟ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ବୃତ୍ତରେ)

କି ରଙ୍ଗେ ବାସ- ହୀନ ପଳାଶ

କୁସୁମ ରଙ୍ଗେ ମଣ୍ଡିତ,

କିବା ବାସନା କରି କଳ୍ପନା

ତପେ ଅଛି ନିୟୋଜିତ ।

କୋକିଳ କଣ୍ଠ ବାଜଣା ଘଣ୍ଟା

ପ୍ରକୃତି ଦେବୀ ଅର୍ଚ୍ଚନା,

ବନ ପ୍ରଦେଶେ ସ୍ଥଳ ବିଶେଷେ

ଜଣାଇ ଦିଏ ସୂଚନା ।

ମଧୁ ମାସର ମଧୁପଙ୍କର

ମହୁରୀ ବାଜେ ଗହଳ,

ବାସନ୍ତୀ ରାଣୀ ଆସିବା ଜାଣି

ପଡ଼ିଛି କିବା ଚହଳ !

ଲତା ବେଷ୍ଟିତ ଚାରୁ ପୁଷ୍ପିତ

ପତ୍ରଯୁତ ତରୁତତି

କିବା ବାସନ୍ତୀ ରାଣୀ ସମ୍ପତ୍ତି

ରତ୍ନମୟ ରଥପନ୍ତି !

ନାଗ କେଶର ତମାଳବର

ବେନି ରାଜ ପାଟଛତି-

ପାଶେ ନିଃଶଙ୍କେ ମହାପୁଲକେ

ଉଡ଼ି ବୁଲେ ପ୍ରଜାପତି ।

ବାସନ୍ତୀ ରାଣୀ ପ୍ରବେଶ ବାଣୀ

ସୂକ୍ଷ୍ମ ସ୍ପର୍ଶଭାବେ ଜାଣି

ମୃଦୁ ପବନେ ତୃପ୍ତି ସାଧନେ

ବିମୋହିତ ଅରଣ୍ୟାନୀ ।

ଶୀତ ଭୟରେ ଅଚେତନରେ

ରହିଥିଲା ବସୁନ୍ଧରା,

ବସନ୍ତ ସ୍ପର୍ଶେ ଏବେ ସେ ହର୍ଷେ

ଜାଗ୍ରତେ କାର୍ଯ୍ୟେ ତତ୍ପରା ।

ସ୍ଥାଣୁ ନିଚୟ ପାଇ ଅଭୟ

ହେଲେ କ୍ରମେ ପଲ୍ଲବିତ,

ମାତ୍ର ସହସା ସ୍ଥାଣୁଙ୍କ ଦଶା

ଲଭି ବଂଶ ବଂଶ ଭୀତ ।

ଜାଣି ନୁହଇ କେ ପାରେ କହି

ଭାଗ୍ୟର ବିଚିତ୍ର ଗତି,

ସେ ଚକ୍ରବତ ଘୁରେ ନିରତ

ଆଶ୍ରୟ ତାର ନିୟତ ।

ସ୍ୱପ୍ନ

କୁସୁମ

ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା

ଖଳ

ଅନୁତାପ

ଶଯ୍ୟା

ମନ ପ୍ରତି

ସଂସାରେ ଯେତେ ନର କେହି ନୁହେଁ ଅମର

ସମସ୍ତେ ମରଣର ବଶ,

ବାଲ୍ୟରେ ଯୌବନରେ ଅବା ବୁଦ୍ଧ କାଳରେ

ସ୍ପର୍ଶିବ ମରଣ ଅବଶ୍ୟ ରେ ମୂଢ଼ ମନ;

ସରି ଯାଉଛି ଦିନ ଯେତେ,

କାଳ ସମୀପ ହୁଏ ତେତେ,

ଅଟେ ମୃତ୍ତିକା ଘଟ ପରି ରେ ଏହି ଘଟ

ରହିବ ସିନା ଦିନ କେତେ ରେ ମୂଢ଼ ମନ ।୧।

ପ୍ରୋଥିତ କାଷ୍ଠବାଡ଼ ପରି ରହିଛି ହାଡ଼ ।

ନାଡ଼ି ଦଉଡ଼ିର ବନ୍ଧନେ,

ମୃତ୍ତିକା ସମ ମାଂସ ଆବୃତ ଦେହ ବାସ

ରହିଛି ତ୍ୱକ ବିଲେପନେ ରେ ମୂଢ଼ ମନ;

ତିନି ଷଡ଼ ଫାଟକ ସ୍ଥିତ,

ଘର ଜୀବାତ୍ମାର ଆଶ୍ରିତ,

ପାଞ୍ଚରେ ସେ ନିର୍ମିତ ପାଞ୍ଚରେ ସେ ମିଶ୍ରିତ

ହୋଇଯାଏ ଶେଷେ ବିଗତ ରେ ମୂଢ଼ ମନ ।୨।

ଏ କଳେବର ରଥ ଜୀବାତ୍ମା ରଥୀ ବତ

ତାର ଇଚ୍ଛା ଅଟେ ସାରଥୀ,

ଚଳାଏ ସେ ଯେମନ୍ତ ଚଳେ ରଥ ତେମନ୍ତ

ନାନାରୂପରେ କରି ଗତି ରେ ମୂଢ଼ ମନ;

ସୁଖ ଦୁଃଖ ଚକ୍ର ଉଭୟ,

ଘୁରେ ନିରତ ନୋହି ଥୟ,

ଚିନ୍ତା ଆଶା ଏ ଦ୍ୱୟ ସେହି ସ୍ୟନ୍ଦନ ହୟ

ତୃଷ୍ଣା କୋରଡ଼ା ବାଗ ଭୟରେ ମୂଢ଼ ମନ ।୩।

କୁମାର ଯୌବନହିଁ ତା ପରେ ବୃଦ୍ଧ ତହିଁ

ତିନି ବିଚିତ୍ର ଚିତ୍ରରଙ୍ଗ,

କାଳବଶରେ ଏକ ଗଲେ ଆସେ ଆରେକ

ନ ଥାଏ ପରସ୍ପର ସଙ୍ଗ ରେ ମୂଢ଼ ମନ;

ସଂସାରେ ଦେହ ରଥଜାତ,

କରି ପରମ ଜଗନ୍ନାଥ,

ଯାତ୍ରା ଶେଷେ ସ୍ୟନ୍ଦନ ତ୍ୟାଗ କରି ବହନ

ଗମନ୍ତି ଯଥା ଚିର ପାନ୍ଥ ରେ ମୂଢ଼ ମନ ।୪।

ଦୂର୍ବା

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ

ଉତ୍କଳମାତା ଉକ୍ତି

ବେଳୁବେଳ ବଢ଼ୁଛି ଯାତନା,

ପାଇ ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କର ଲାଞ୍ଛନା,

ବୋଲିବାକୁ ଆହା ହେବ କେହି ସାହା

ଥରେ ନ ଦିଏ ସାନ୍ତ୍ୱନା ହେ କୁମରେ ।୧।

ବଙ୍ଗ ତୈଲଙ୍ଗ ଭଗ୍ନୀ ଉଭୟ

ମଧ୍ୟେ ରହି ମୋର ନାହିଁ ଥୟ,

ମୁହିଁ ତିନି ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ଗୁରୁ ଦଣ୍ଡ

ସଦା ଭୋଗୁଅଛି ଅତିଶୟ ହେ କୁମରେ ।୨।

ନାହିଁ ଆଉ ସେ ପୂର୍ବ ସମ୍ପତ୍ତି,

ତା ଅଭାବେ ସିନା ଏ ବିପତ୍ତି,

ପାରୁ ନାହିଁ କହି ଯେତେ କଷ୍ଟ ସହି

ପ୍ରାଣ ଧରି ରହିଛି ବରତି ହେ କୁମରେ ।୩।

କୁସଂସ୍କାରେ ହୋଇ ସର୍ବେ ଅନ୍ଧ

ତୁଚ୍ଛ କର୍କରାକୁ ମଣି କନ୍ଦ,

ହରାଇ ବିବେକ ଯେ ଯାହାର ଟେକ

ରଖିବାକୁ ଲଗାଉଛ ଦ୍ୱନ୍ଦ ହେ କୁମରେ ।୪।

ନାମପ୍ରୟାସୀ ହୋଇଣ ସର୍ବେ

ବଡ଼ଲୋକୀ ଭାବ ପୋଷି ଗର୍ବେ,

ସୋଦର ସୋଦର ମଧ୍ୟୁ ଅନାଦର

ଭାବ ଗଲା ନାହିଁ କେବେ ଲବେ ହେ କୁମରେ ।୫।

କହ କିଏ ବଡ଼ କିଏ ସାନ,

କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ,

ବଡ଼ ସାନ ଭାବ କଲେ ହୃଦେ ଠାବ

କିଏ ପାଇବ ନାହିଁ ସମ୍ମାନ ହେ କୁମରେ ।୬।

ପୂର୍ବ ପ୍ରକାର ନାହିଁ ସଂସ୍କାର,

ବ୍ୟାପ୍ତ କୁସଂସ୍କାର ଅନ୍ଧକାର,

ଜ୍ଞାନ-ଇନ କର ବିନା ତା ଅନ୍ତର

ହେବ ନାହିଁ ତ ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ହେ କୁମରେ ।୭।

ଐକ୍ୟ ଗୁଣ ଉପାର୍ଜି ଝଟତି

ଦୃଢ଼ ନ କରି ଜାତୀୟ ଭିତ୍ତି

ଉନ୍ନତି-ଭୁବନ ଗଠନେ କେସନ

ବଳାଉଛି ସ୍ୱସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ମତି ହେ କୁମରେ ।୮।

ଦେଖୁ ନାହିଁ ଯୋଗ୍ୟ ନେତା ଜଣେ

ଠିଆ ହେବାକୁ ଦେଶ କାରଣେ,

ବକ୍ତୃତାର ବଳ ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ

ସାଧି ପାରିବ କି ଲବେ, କ୍ଷଣେ ହେ କୁମରେ ।୯।

ଦର୍ଶାଇବାକୁ ବାକପଟୁତା,

ଦେଇ ବିଅର୍ଥେ ଦୀର୍ଘ ବକ୍ତୃତା,

ବକ୍ତା ନାମ ବହି କପଟେ କିପାଇଁ

ନଷ୍ଟ କରୁଛ ସମୟ ବୃଥା ହେ କୁମରେ ।୧୦।

ଆହା କେତେ ଜଣ ସ୍ୱାର୍ଥପର

ନାମପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ନିରନ୍ତର,

ପ୍ରତାରଣା କରି ନାନା ବେଶ ଧରି

ଅନେ କରୁଛନ୍ତି ହରବର ହେ କୁମରେ ।୧୧।

ଧନୀ ସନ୍ତାନେ ହେଲେ କୃପଣ

ମତି ସ୍ୱାର୍ଥକାରେ ଅନୁକ୍ଷଣ.

ନିର୍ଦ୍ଧନ ନନ୍ଦନେ ମିଳି ଏକ ମନେ

ସାଧି ପାରୁ ନାହାନ୍ତି ସ୍ୱ-ପଣ ହେ କୁମରେ ।୧୨।

ବିଳାସରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇ ମନ

ଦେଲ ଉଡ଼ାଇ ଗଚ୍ଛିତ ଧନ,

ଅନ୍ୟ ପଛେ ଧାଇଁ ହେଲ ନାମେ ବାଇ

ହେବ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ-ଦାବେ ଦହନ ହେ କୁମରେ ।୧୩।

ଧନ ଅଭାବରେ ଶିକ୍ଷାବଳ

ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ ପ୍ରବଳ,

ଧନ ଶିକ୍ଷା ଜ୍ଞାନ ସମତା ବିଧାନ

ଦେଶୋନ୍ନତି ପ୍ରଧାନ ସୋପାନ ହେ କୁମରେ ।୧୪।

ତବ ନବ୍ୟ ସଭ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦୀକ୍ଷା

ହୋଇଛି ପ୍ରଧାନ ଜୀବିକା,

ଭାବୁ ନାହିଁ ଥରେ ଭ୍ରମି ସେ ପଥରେ

ଦେବ ଜୀବନେ ଦିନେ ପରୀକ୍ଷା ହେ କୁମରେ ।୧୫।

ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଦୂଷଣ

ପୁଣି ଅଯଥାରେ ଆକ୍ରମଣ-

ଭାବକୁ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦେଇ ତା ଆଶ୍ରୟ

ନେଲେ ନିଶ୍ଚେ ହେବ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହେ କୁମରେ ।୧୬।

ଅହଙ୍କାର ଦ୍ୱେଷ ହିଂସା ବୃଦ୍ଧି

ପାଇ କ୍ରମେ କରେ ହ୍ରାସ ବୁଦ୍ଧି,

ପୂଜ୍ୟ ପୂର୍ବ ଆର୍ଯ୍ୟ- ଗଣଙ୍କ ସୁକାର୍ଯ୍ୟ

ଅନୁକରଣେ ହେବଟି ସୁଧୀ ହେ କୁମରେ ।୧୭।

ବ୍ରତୀ ହୋଇ ଦେଶହିତ ବ୍ରତେ,

ଜାଗି କଲେ କାର୍ଯ୍ୟ ଏକମତେ,

ଏ ମୋହର କ୍ଲେଶ ନ ରହିବ ଲେଶ

ବୁଝ ମୋ ଗୌରବ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱେ ହେ କୁମରେ ।୧୮।

ଭାଗୀରଥୀ ପୁଣି ଗୋଦାବରୀ

ମଧ୍ୟୁ ମୋ କୀର୍ତ୍ତି ଭାତି ପ୍ରସରି

ଇତିହାସ ବକ୍ଷେ ରହିଛି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେ

ଚିରନ୍ତନ ସ୍ମୃତିସ୍ତମ୍ଭ ପରି ହେ କୁମରେ ।୧୯।

ଆହା ଜୟ କଲାବେଳେ କାଞ୍ଚି

କିଏ ଅମଙ୍ଗଳ ଥିଲା ପାଞ୍ଚି,

ଭାବିଲେ ସେ କଥା ହୃଦେ ଲାଗେ ବ୍ୟଥା

ଦିନ ନ ସରେ ସେ ଦିନ ବାଞ୍ଛି ହେ କୁମରେ ।୨୦।

ଗଲା ମୋର ପୂରୁବ ସମ୍ମାନ,

ରହିଅଛି ହୋଇ ହୀନମାନ,

କି କରିବି ଆହା ନଦିଶେ ଧୀରାହା

ବଳି ପଡ଼ୁଅଛି ଅପମାନ ହେ କୁମରେ ।୨୧।

ଦୁଃଖୁଁ କିପରି ହୋଇବି ପାରି,

କେବା ଶୁଣିବ ମୋହ ଗୁହାରି,

କାହା ଆଗେ ଯାଇ କହିବି ବୁଝାଇ

ମୋର ଅଭାବ ସର୍ବ ବିସ୍ତାର ହେ କୁମରେ ।୨୨।

ଅଛି ଆଶା ବ୍ରିଟିଶ କୃପାରେ,

ଯିବ ମୋ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଏକ ବାରେ,

ପୂରୁବ ଗୌରବ ପୂରୁବ ବିଭବ

ପାଇ ରହିବି ମୁଁ ଅଚିନ୍ତାରେ ହେ କୁମରେ ।୨୩।

ଆହେ ବିଭୁ ବିଶ୍ୱଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ,

କର ସେ ଦିନ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ,

ଅସ୍ତଗତ ଭାନୁ ଉଦେ ହୋଇ ଆଣୁ

ଖରେ ଅତୀତ ଖ୍ୟାତି ଉନ୍ନତି ହେ କୁମରେ ।୨୪।

ସଂସାର

ହେ ବିଧାତଃ, ତୁ ସୃଷ୍ଟି ପରା ଏହି

ଦାରୁଣ ଦୁଃଖ ସଂସାର,

ମହାକାଳ ପ୍ରାୟ ବାହ୍ୟ ଶୋଭା ଏଥି

ଭିତରେ ପୋଡ଼ା ଅଙ୍ଗାର ।

ଧନ, ମାନ, ପୁତ୍ର ପରିବାର ଯାହା

ଭାବନ୍ତି ନରେ ମୋହର,

ସମୟ ପଡ଼ିଲେ କେହି କାର ନୁହେଁ

ହୁଅନ୍ତି ସକଳେ ପର ।

ଅନିତ୍ୟ ଅସତ୍ୟ ଅସାରରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ

ଅଟଇ ଏହି ଜଗତ,

ସୁସ୍ନିଗ୍ଧ ଶୀତଳ ବାହ୍ୟଦେଶ ତାର

ଭିତରେ ଘୋର ତପତ ।

ଅସାରକୁ ସାର ମଣେ ଭ୍ରାନ୍ତ ନର

ମାୟା-କୁହୁକରେ ହୁଡ଼ି,

ମିଛେ ମିଛେ ଯାକୁ ମେଘ ବୋଲି ମଣେ

ସେ ସିନା ତୁଚ୍ଛା କୁହୁଡ଼ି ।

ବୋଲନ୍ତି ମାନବେ ଅସାର ସଂସାରେ

କେବଳ ସାର ମାନବ,

କିନ୍ତୁ ଏହି କଥା ଲାଗୁଅଛି ମୋତେ

ଅମୂଳକ ଅସମ୍ଭବ ।

ମାନବ ଯଦ୍ୟପି ହୋଇଥାନ୍ତା ସାର

ତେବେ ଆହା କାହିଁପାଇଁ

ଚିର ନୋହି ଜଳ- ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍‌ପରାୟେ

କ୍ଷଣକେ ଯାନ୍ତା ମିଳାଇ ।

ପୁଣି କେହି କହେ ନାହିଁ ନାହିଁ ସାର

ଅଟଇ କେବଳ ମନ,

କିନ୍ତୁ ଏ ଉକ୍ତିରେ ବିଶ୍ୱାସ ମୋହର

ହୁଏ ନାହିଁ କଦାଚନ ।

ଶରୀର ଅଟଇ ମନର ଆସନ

ଶରୀର ପୁଣି ଅଚିର,

ଦେହ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମନ ଲୟ ପାଏ

ନୁହେଁ କି ଧ୍ରୁବ ଏ ଗିର !

ସେ ବସ୍ତୁରେ କାହିଁ ସାରପତ୍ତା, ଯେହୁ

କ୍ଷଣକେ ଲଭେ ବିନାଶ,

ଖର ରୌଦ୍ର ତାପେ ଶୁଖିଗଲେ ଫୁଲ

ଥାଏ କି ଆଉ ସୁବାସ ?

ପୁଣି ସେହି ମନ ଗୁରୁ ରୂପେ ନରେ

ଦିଏ ପାପ ପୁଣ୍ୟ ଶିକ୍ଷା,

କାହାକୁ କରାଏ ରାଜ୍ୟେଶ୍ୱର ପୁଣି

କାହାକୁ ମଗାଏ ଭିକ୍ଷା ।

ବୋଲିବା ବା ସୁଖ ଦୁଃଖ ଧର୍ମାଧର୍ମ

ମାନବର କର୍ମଫଳ,

କିନ୍ତୁ ମୁଁ ସେ କଥା ମାନେ ନାହିଁ ତାହା

ପିଲା ଭଣ୍ଡାଣ କେବଳ ।

କର୍ମଫଳ ପ୍ରଭୁ ମନୁଷ୍ୟ ତ କିଛି

ଆଉ କାହୁଁ ଆଣି ନାହିଁ,

କେଉଁ ଯୁକ୍ତ ବଳେ କେଉଁ ନ୍ୟାୟ ତେବେ

ଦାୟୀ ହେବ ସେଥିପାଇଁ ?

ଭଲ ମନ୍ଦ ଯେତେ କାର୍ଯ୍ୟ ଏ ଜଗତେ

ସବୁ ମନ ପ୍ରରୋଚନା,

କି ଅସାଧ୍ୟ ତାର ? ଲୋଭ ମୋହ, ହତ୍ୟା

ସକଳ ମନ ଛଳନା ।

ମନ ପରି ଶତ ମୁହାଁ ଏ ଜଗତେ

କିସ ଅଛି କାହିଁ ଆଉ,

କେବେ ଶୁକ୍ଳେ କୃଷ୍ଣ କୃଷ୍ଣେ ଶୁକ୍ଳ କହି

ସାଧେ ପରକ୍ଷଣେ ଦାଉ ।

ଯେ ମନର କାର୍ଯ୍ୟ ଏସନ କୁଟିଳ

କିପରି ହେବ ସେ ସାର,

ମହୁଲକୁ ଦ୍ରାକ୍ଷା ମଣିଲେ ମହୁଲ

ହେବ କି ସମ ତାହାର ।

ଅତଏବ ଭବେ ଚିର ନୁହେଁ କିଛି

ସକଳ ପୁଣି ଅସାର,

ହେ ପ୍ରଭୁ କେବଳ ତୁମ୍ଭେ ଏଥି ଚିର

ତୁମ୍ଭେ ସାର ସାରାତ୍‌ସାର ।

ଯେ ଜନ ତୁମ୍ଭର ଅଘହାରୀ ନାମ

ଏକାନ୍ତେ କରେ ଭଜନ,

ସେହି ସିନା ଏକା ହୁଏ ଏ ଜଗତେ

ସାର ପଦର ଭାଜନ ।

ମୁଁ ଛାର ପାମର ମୂଢ଼ ଦୁରାଚାର

ବିଷୟ-ବିଷରେ ବୁଡ଼ି

ତୁମ୍ଭର ପବିତ୍ର ନାମକୁ ନ ଧରି

ଗଲି ପରକାଳ ହୁଡ଼ି ।

ଶରଣ ଗଲି ମୁଁ ଅଭୟ ଚରଣେ

ହେଉ ମୋ ଗୁହାରି ଘେନା,

ଦୋଷ ଅନୁପାତେ ଦଣ୍ଡ ଅବା କ୍ଷମା

ପ୍ରଭୁ ଭବ-ବଜ୍ରସେହ୍ନା ।

କିନ୍ତୁ ଏ ମାନସେ ହେଉଅଛି ପ୍ରଭୁ

ସଦା ଏ ଆଶା ଉଦୟ,

ଦୟାମୟ ପିତା ଦୁଷ୍ଟ ପୁତ୍ର ପ୍ରତି

ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ନିର୍ଦୟ ।

କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରୁ ବିଦାୟ ଗ୍ରହଣ

ବାଣୀ ପୂଜା

(ରାଗ–ରସକୁଲ୍ୟା)

ବାଣୀ ବୀଣାପାଣି ସୁବିଦ୍ୟାଖଣି,

ବାଡ଼୍ୟାବି ପାରକୁ ଏକା ତରଣୀ,

ନିବିଡ଼ ଅଜ୍ଞାନ-ଧ୍ୱାନ୍ତ-ଧ୍ୱଂସିନୀ,

ସାହିତ୍ୟ-ସଙ୍ଗୀତ-ସୁଧାବର୍ଷିଣୀ,

କୋବିଦ ଶିର ମଣ୍ଡଣୀ ଯେ,

ଦଣ୍ଡକରେ ଗଣ୍ଡ ମୂର୍ଖତ୍ୱ ଖଣ୍ଡିଣ

କରୁ ପଣ୍ଡିତା ଅଗ୍ରଣୀ ଯେ ।୧।

ଦୀନ ହୀନ ପ୍ରତି ତୋର କରୁଣା

ଈଷିତେ କେବେହେଁ ନୁହଁଇ ଊଣା,

ମାତ୍ର ଅଯୋଗ୍ୟ ମୁଁ ଅଟେ କେବଳ,

ପୂଜିବାକୁ ତୋର ପଦଯୁଗଳ,

କାହିଁଛି ମା ମୋର ଶକ୍ତି ଯେ,

ତୋହର ପ୍ରଦତ୍ତ ଜ୍ଞାନକୁ ଆୟତ୍ତ

କରଣେ ନାହିଁ ଆସକ୍ତି ଯେ ।୨।

ନାହିଁ ଯେଣୁ ମୋର ଧର୍ମ କରମ,

ତେଣୁ ମୁଁ ବୋଲାଏ ଅତି ଅଧମ,

ବୁଝିବି କାହୁଁ ମୋ ତୋର ବିଷୟ,

ବିଷୟ-ବିଷରେ ହରାଇ ଲୟ,

ମନ୍ଦ ବିନା ନାହିଁ ଭଲ ଯେ,

କି କରିବି ମାତଃ ଏ କ୍ଷୀଣ ଜୀବନ

ହୁଏ ବଡ଼ କଲବଲ ଯେ ।୩।

ତୋହର କରୁଣା-ବାରି ସେଚନେ

ଶୁଷ୍କ ଜୀବ ବୃକ୍ଷ ଅଛି ଚେତନେ,

ଫୁଟିବ କି ଭକ୍ତି-କୁସୁମ ତହିଁ,

ପ୍ରେମ-ଫଳ, ଭାବ-କଳିକା ବହି,

କଲା ମାତ୍ରକେ ସେ ଆଶା ଯେ,

ଦଣ୍ଡ ଦଣ୍ଡ କରେ କେତେ ଦଣ୍ଡ ଆଣି

ଦିଏ ସଂସାର ପିପାସା ଯେ । ୪।

ଏଣିକି ମାତଃ ତୋ ଆଜ୍ଞା ପାଳନ

କରି ଲେଖିବାକୁ ଧରି ଲେଖନ

ନାହିଁ ଜ୍ଞାନବଳ ମୋ ଅପଘନେ,

ଦୁର୍ବଳତା ଘୋଟି ଗଲାଣି ମନେ,

ସେବାକୁ ହେବ କି ଯୋଗ୍ୟ ଯେ,

ସେ ଭାଗ୍ୟ ମୋହରି ହୋଇବ କିପରି

ଅଟେ ତ ମୁହିଁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଯେ ।୫।

ମାତଃ ତୋ ମହିମା କରି ଜୀବିକା,

କଲି ଏତେ ଦିନ ମୁଁ କିଣା ବିକା,

ଏଣିକି ଆଉ ମୋ ନାହିଁ ସାହସ,

ଯାଇଛି ହୋଇ ତା ହ୍ରାସ କ୍ରମଶଃ

ଜୀବର ଛାୟାପତନୁ ଯେ,

ବଞ୍ଚିବା ଭରସା ହେଉ ନାହିଁ ଆଉ

ବହି ଜୀର୍ଣ୍ଣଶୀର୍ଣ୍ଣ ତନୁ ଯେ ।୬।

ବାଗ୍‌ଦେବୀ ଜନନୀ ଗୋ ଶ୍ୱେତଭୁଜା,

ଯାଉଅଛି ଛାଡ଼ି ତୋ ସେବା ପୂଜା,

ଦିଅ ବିଦାୟ ମା ପ୍ରାର୍ଥନା ଏଣୁ,

ଅନୁଜ୍ଞା ସହ ଦେଇ ପଦରେଣୁ,

ତବ ପଦେ ହୋଇ ୠଣୀ ଯେ,

ରହିବ ଔଦାର୍ଯ୍ୟ ଆଚରି ଜନନୀ

ତୋର ନାମ ଗୁଣି ଗୁଣି ଯେ ।୭।